Het is een wetmatigheid in de TV-wereld: hoe manischer het gelach op de publiekstribune, hoe groter de kans op een Gouden Televizierring. Zo scoorde Johnny de Mol in 2015 met een show over incontinente autisten, en Floortje Dessing in 2016 met haar vakantievideo’s van de maanlandschappen in Kabul en Aleppo. Dankzij concurrentie zoals Geer & Goor zoeken een hobby! was dit misschien nog een spannende strijd. In 2017 waren er niet eens decibelmeters nodig om de winnaar te voorspellen. Met medewerking van gesloten afdelingen uit de hele Benelux is het iemand gelukt een groep Tourettepatiënten te verzamelen die het met nog kortere tussenpozen en nog minder logica uitgiert dan de lachband bij The Flintstones. Om met Sybrand Buma te spreken: Arjen Lubach, chapeau!
Weliswaar moest Lubach zijn hoofd instellen als screensaver op de matrixmuren van de Ziggo Dome om genoeg stemmen te halen, maar van zo’n prijs kijkt hij amper nog op. Zo werd hij al benoemd tot Slimste Mens door Philip Freriks, en tot Liberaal van het Jaar door Koen Bokhorst, inderdaad een JOVD-bestuurslid. ‘Vorig jaar ging de prijs naar de Amsterdamse Mein Kampf-verkoper Michiel van Eyck,’ aldus Koen Bokhorst in een aanbevelend persbericht. Zoals Jan Wolkers onder jongeren pas roem verwierf door op televisie te knuffelen met pissebedden en spuugbeestjes, zo zullen veel mensen Arjen Lubach in eerste instantie kennen als presentator die ’s zondags in een te strak pak een mengpaneel en een balpen bedient. Maar dit doet geen recht aan zijn tropenjaren als auteur van CJP-columns, Eurodance-lyrics en een incidenteel stuk voor Propria Cures toen hij nog niet wist dat het blad alleen door oud-redacteuren wordt gelezen. (Overigens zijn dat er na 128 jaar niet veel minder dan de 829.000 kijkers van Lubachs show.) Tegenwoordig prijken Lubachs literaire verdiensten nog lager op zijn CV dan een aanstelling als Groningse taxichauffeur of Vlielandse havenmeester. Met het opportunisme van Kate Middleton en de efficiëntie van Mabel Wisse Smit is hij via een stormbaan aan genres, media en schuilnamen omhoog geklauterd – net zolang tot zijn grappen niet alleen hilariteit, maar ook gehoorzaamheid zouden oogsten.
Dit is gelukt. Zondag met Lubach heeft geen kijkers, maar volgelingen. Zo agressief als VPRO-marketeers de show online propageren, zo agressief belijden de slachtoffers van deze advertentiestrategie hun passie voor het programma. Als een paramilitaire eenheid marcheert Lubachs publiek achter hem aan, altijd in slagorde om de commando’s op te volgen die als grollen in zijn script worden verwerkt. Een burgerinitiatief ondertekenen om Lubach Farao der Nederlanden te maken? – Doen we nog voor het avondeten, bij de gratie van Ra. Op Erik de Vogel stemmen voor de Zilveren Televizierster? – Farao’s wil is wet. Een referendum afdwingen over de aftapwet? – Ingerukt, mars! Soms is een handtekening genoeg om Lubachs aanhangers een gevoel van morele verwantschap met hun oppertrol te bezorgen, maar eigenlijk is geen prijs te hoog. Er zijn zelfs fanaten die 15 euro neertellen voor een paar minuten in zijn fysieke nabijheid op een vrije donderdagavond.
De stootkracht van Lubachs burgermilitie neemt ieder seizoen toe. De recente slag om de sleepwet was een grote opsteker. Een referendum over de wet leek onwaarschijnlijk omdat niemand er iets van wist, laat staan er iets van vond, totdat Lubach de strijdhoorn blies en zijn horden net zolang tekeer liet gaan tot er 300.000 handtekeningen waren verzameld. Eat your heart out, Jan Roos. Het is grappig dat een massa die zich kenmerkt door zo’n klakkeloze onderwerping, zich tegelijkertijd laat voorstaan op de aanstichting van een referendum waarin de individuele soevereiniteit centraal staat. Zulke vergaande surveillance heb je blijkbaar niet nodig om mensen te controleren. Veel plezier zal er voor de AIVD en de NSA trouwens niet te beleven zijn aan alle burgerdata die straks beschikbaar komen, als daaruit alleen maar blijkt dat iedereen fulltime Zondag met Lubach zit te streamen. Voor terreurbestrijding zal het weinig interessanter worden dan Lubachs ontmaagding door FARC-rekruut Tanja Nijmeijer. Maar daarover lees je zonder moeilijk gedoe met kabels ook alles op lindanieuws.nl.
Het strekt Arjen Lubach tot eer dat hij niet tot zijn eigen publiek behoort, maar dit pleit hem zeker niet vrij. Het doet ook niets af aan het feit dat hij zich wekelijks installeert in een setting die gebaseerd lijkt op het decor van de klassieke reclames van Frisia Financieringen. Daarin prees een gladjakker grijnzend allerlei woekerpolissen en wurgcontracten aan alsof het kaassouflés waren. Het is nog maar de vraag of Lubach betrouwbaarder is. Zijn optreden lijkt nog zwaarder geregisseerd dan Willem-Alexanders kersttoespraak, en de grappen zijn soms zo banaal dat er zelfs in Amerika mensen om kunnen lachen. Dat is hier dan altijd nog groter nieuws dan de oorspronkelijke grap. Wie ook vaak om Arjen Lubachs grappen moet lachen, is Arjen Lubach. Toch lacht hij om de meeste grappen in zijn show niet. Die zullen dan wel bedacht zijn door één van de zeven andere mannen in zijn humortank, stuk voor stuk weggekaapt uit kweekvijvers zoals de Speld en het talentontwikkelingstraject van de CliniClowns. Zij komen niet in beeld. Misschien souffleren ze onder Lubachs bureau, zoals de keukenknechts die Herman den Blijker tijdens kookshows onder het fornuis verstopt om zwezeriken te ontvliezen en mergpijpen schoon te spoelen. Behalve op lol berust Zondag met Lubach op een hoop sporenonderzoek in oude websites en overheidsnotities, waar onderbetaalde stagiairs waarschijnlijk weken achtereen moeten wroeten naar enigszins van de pot gerukte details. Het zal wel een dankbare taak zijn voor studenten die al in hun vroegste jeugd tot het VPRO-postmodernisme van Villa Achterwerk zijn veroordeeld – Reddit-verslaafden die inmiddels te oud zijn om het verschil tussen satire en journalistiek nog te leren, en gedoemd zijn door het leven te dolen op zoek naar opvolgers voor rolmodellen zoals Oma Hondje, Bep Brul en Purno de Purno.
Als het gaat om inlichtingendiensten, aftapwetten en overheidscontrole klinkt vroeg of laat de vraag: wie bewaakt de bewakers? Volgens de Volkskrant controleert Zondag met Lubach de macht, dus dat zal Arjen Lubach dan wel zijn. Maar even belangrijk is de vervolgvraag: wie bewaakt de bewakers van de bewakers? Het is niet aan mij om hierover te oordelen, maar een abonnement op Propria Cures heeft u al vanaf 10 euro.
MSM
MSM droeg deze column voor met een kogelvrij vest tijdens filosofische talkshow De Idee, in een Stadsschouwburg vol met Arjen Lubach en diens fans.