Het roer moet om, zoveel is wel duidelijk. Ik heb een leeftijd bereikt waarop je je op een bepaalde manier moet zien te verhouden tot de dood. Je kunt de dood ontkennen, je kunt de dood accepteren, je kunt er kapot van zijn, en je kunt er je voordeel mee proberen te doen.
Hoe gaan andere schrijvers van mijn leeftijd om met het grote sterven? Inmiddels zijn er al heel wat collega’s tussenuit gepiept, maar die interesseren me nu niet: de overlevenden zijn belangrijker. Dat vinden ze zelf meestal ook. En dus kiezen ze vrijwel onveranderlijk voor de laatste optie: de ander gaat dood en die gebeurtenis grijpen ze aan om zelf eens flink een nummertje te gaan staan shinen, zodat ze de verkoopcijfers van hun eigen boeken kunnen opstuwen.
Bij de begrafenis van de dichter Menno Wigman was een van de sprekers de bekende kitschschrijver Tommy Wieringa (‘de Konsalik van de Lage Landen’). Meteen aan het begin van zijn toespraak – Tommy heeft een stem die je algauw het woord toespraak te binnen doet schieten als je probeert te bedenken waar je nu eigenlijk naar zit te luisteren, dat heeft hij gemeen met grote wereldleiders uit het verleden – maakte Tommy duidelijk dat we hier niet waren om afscheid te nemen van Menno, maar dat we met zijn allen naar begraafplaats Zorgvlied waren gekomen om naar Tommy te luisteren.
Het is niet mijn gewoonte om begrafenissprekers te recenseren, maar als er zo duidelijk sprake is van een optreden kan dat wel, vind ik. Tommy krijgt voor zijn act vijf sterren. Wat hij zei was op zijn eigen manier zo volkomen aangrijpend, en dat was al het geval nog vóórdat hij in feite iets had gezegd. De visuele performance mocht er van het begin af aan zijn. We zagen een goed gesoigneerde man van middelbare leeftijd die rechtop probeerde te staan maar die tegelijkertijd gebukt ging onder een groot leed, een diep verdriet, een niet te dragen verlies. Opeens haalde hij ergens van tussen en uit zijn indrukwekkende kleding een leesbril tevoorschijn. Het vel papier dat plotseling voor hem lag streek hij nog eens lekker recht. Vervolgens keek hij de zaal in naar al die mensen, zíjn publiek, een enorme menigte die zich tot ver buiten de aula uitstrekte en die aangaf hoe populair Tommy inmiddels was geworden. Tommy schraapte zijn keel en stak van wal.
Het was verbluffend. Tommy had het over een vliegreis die hij maakte, een smartphone die overging (mag dat in een vliegtuig, vroeg ik me af, maar ik geef meteen toe dat ik nooit in zo’n ding zit), en hoe hij de piloot ertoe wist te bewegen het vliegtuig rechtsomkeert te laten maken. Helaas was hij net te laat om erbij te zijn op het moment dat Menno zijn laatste adem uitblies. Tommy pakte daarom maar door naar de vriendschap die hij voelde voor Menno: Menno had mooie sokophouders gehad. Menno had misschien wel lid mogen worden van het eetclubje waar Tommy voorzitter van was, en waarvan slechts mensen lid mochten worden die goed genoeg waren om enigszins in de schaduw van Tommy te kunnen staan, maar helaas voor Menno was Menno te vroeg gestorven om dat punt echt aan de orde te kunnen stellen. En misschien was het fijn als hij met die mooie stem van hem nu tot slot een gedicht voorlas van, even kijken, o ja, van Menno dus.
Tommy zag deze poëzie duidelijk voor het eerst, maar hij sloeg zich er geweldig doorheen. ‘Mooie dingen, allemaal mooie dingen,’ las hij hardop, en daarna keek hij op dramatisch verantwoorde wijze naar ons. Toen het gedicht klaar was, maakte Tommy een kleine buiging; hij ging bescheiden weer op zijn stoel zitten op de eerste rij tussen de gewone mensen.
Blijkbaar waren er ook talentenjagers van de CPNB bij dit spectaculaire nummer aanwezig geweest, want een ruime maand later mocht Tommy deze show nog eens opvoeren, maar dan tijdens het Boekenbal. Tommy dacht er later in zijn column voor het Haarlems Dagblad met genoegen aan terug: ‘Toen ik op het podium de onlangs gestorven dichter Menno Wigman herdacht en een gedicht van hem voorlas…’ Ja, wat een triomf! Iedereen had tijdens het Boekenbal enorm hard geapplaudisseerd voor Tommy. Zelfs waren er drie donkere dames aanwezig geweest die zich op Twitter hadden geërgerd: ‘Een andere witte man aan het woord over een… jawel een witmang… #Boekenbal #HalloWitteMensen’. Tommy kon er snedig over opmerken: ‘Menno Witmang – hij had er zelf vast hartelijk om moeten lachen. Het was jammer dat de vrouwen op hun smartphones huidskleur zaten af te vinken in plaats van naar mijn mooie stem te luisteren.’
Het roer moet om, schreef ik al, er valt veel meer succes te behalen dan ik nu doe met het herdenken van doden die ik nauwelijks heb gekend. De volgende keer vertel ik over de persoonlijke band die ik had met Philip Roth.
AS