D66 is de familie Van Oranje onder de politieke partijen. Ga maar na: ze hebben allebei kroonjuwelen om hun positie in de Hofstad te behouden, houden het land bijeen en doen alsof ze luisteren naar de mening van Henk en Ingrid, maar lachen ze daarna achter hun rug om uit. Samen zijn ze de maïzena van het huis van Thorbecke. Van zolderkamercommunisten tot PVV-pooiers, van Jan Roos tot Thijs Kleinpaste, van Esther Voet tot Abdelkader Benali, de partij van Van Mierlo weet een burgeroorlog in Nederland
te voorkomen door alle nijd naar zichzelf toe te trekken. Ze pacificeert de polder door als sadomasochist in een worstenbroodjekostuum voor de Jumbo te patrouilleren, tegenover elke verwijt van racisme te benadrukken dat kolonialisme mensen ook kansen heeft opgeleverd en Zoomers aan te spreken op de gebrekkige Wifi in de McDonald’s waarvandaan ze hun colleges proberen te volgen. Maar de belangrijkste overeenkomst tussen D66 en de Koninklijke familie is hun opvallend declaratiepatroon.
Dit keer hoefden we niet Jan Dijkgraaf op pad te sturen om de vuilniszakken van de Excellenties te bemachtigen. Na een knipoog naar de blonde secretaresse op het partijkantoor aan de Lange Houtstraat gingen de klappers open, Rob Jetten was na drie Chablis en een nudie van meeloper III bereid om al zijn collega’s te verraden en voor het diepere speurwerk ben ik onze betalende lezers zeer dankbaar, omdat zij mogelijk maakten dat ik op de Haagse Waldorpstraat, met bundeltjes flappen in mijn achterzak, de
duisterste facturen buit kon maken. Op de oude tippelzone leerde ik twee levenswijsheden: alles is te koop, en politici en sekswerkers naaien je altijd. En natuurlijk kan het helpen als in enkele Haagse torens oude studievrinden werken. Maar ik heb beloofd om daar niets over zeggen. Bij dezen.
Goed, bij wie te beginnen? Menno Snel, de prins Friso van de bewindslieden. Door een lawine bedolven en daardoor te vroeg heengegaan zelf een crisis te creëren. De oud-staatssecretaris van Financiën had waarschijnlijk nooit kopjes koffie op het vliegveld gedeclareerd, noch de jaarlijkse inleg bij zijn hockey- of tennisclub, de bijlesklasjes van zijn kinderen, hotelovernachtingen waar hij zijn minnaressen alle hoeken van het bed liet zien, de föhn die in Brussel vergeten was. Hij declareerde geen rooie cent. En waarom? Menno Snel was integer. Bewaakte de schatkist. Hij zag erop toe dat alle belasting die wij in de kroeg bij elkaar zopen goed terecht kwam, was de ultieme loyale dienaar van de Staat. Sinds Hugo Brandt Corstius Onno Ruding voor Eichmann uitmaakte getuigt het niet meer van authenticiteit om een regent de lijfspreuk Meine Ehre heißt Treu toe te schrijven. Maar voor Snel, die leiding gaf aan de Belastingdienst, maak ik graag een uitzondering. Hij gaf loyaal leiding aan een dodelijk efficiënt systeem en in zijn puriteinse visie was er geen ruimte voor onnodige luxe of levensgenot. Ook niet voor nodigheden, genot of leven. Maar dat terzijde.
Voor de Koninklijke familie zijn haar paleizen rustoorden waar vanuit ze de alledaagse drukte van vakantieplanningen, Nibud-trainingen en feestjes met andere aristocraten die de valbijl hebben vermeden, achter zich kunnen laten. En het favoriete optrekje van Willem is Paleis het Loo, het vorstelijk voorkomen dat wordt omringd door een Veluws natuurgebied waar hij gesubsidieerd zwijntjes afknalt. De bewindslieden van D66 hoeven de Haagse kaasstolp niet uit om hun sociëteit, waar ze zich laten fêteren door collega- politici, lobbyisten en journalisten, te bezoeken. Zij hebben daarvoor Nieuwspoort, de politieke huiskamer aan de Lange Poten. In een roemrucht verleden de doorzakplek na de nacht van Schmelzer, tegenwoordig een grand café met de ambiance van een uitvaartcentrum en de inrichting van een Van der Valk. De klandizie bestaat voornamelijk uit doden bij wie de zwiep van de zeis van magere Hein nog niet is doorgedrongen. Jos Heijmans krijgt aan de toog het gevoel dat hij nog leeft en Ton Elias kluift op voorspraak
van pluimveelobbyist Henny de Haan kippetjes met Kamerleden. Maar blijkbaar vertoeven enkele D66’ers er ook nog graag. Waar gewone stervelingen, studenten zoals u en ik, enkel onze pik kunnen aftrekken, hebben de leden van de kleurlooste partij van Nederland er geen moeite mee om de contributie van hun Haagse honk naar ons door te schuiven. Ingrid van Engelshoven, Wouter Koolmees, Kajsa Ollongren, Stientje van Veldhoven (wees gerust, u bent niet de enige die haar niet kent, verderop wordt ze geïntroduceerd), Alexandra van Huffelen (de enige heks die de tram verkiest boven de bezemsteel): de neus hebben ze over de jaren 2018-2020 € 934,12 lidmaatschapsgeld gedeclareerd. Met dit jaar erbij komt de som uit op €1272,92. Een kleine 300 piek per jaar. Dat dit prima uit het ministersalaris van € 170.910 betaald kan worden, gaat er bij deze excellenties niet in.
Nu kunt u denken: drie meier, waar zeik je over? U snuift dit iedere vrijdag in De Groene Vlinder op en stuurt de rekening naar uw kantoor: Allen & Overy, KPMG, Pels Rijcken, noem maar op. Het is onderdeel van uw tertiaire arbeidsvoorwaarden. Als student beschouw ik boeken als primaire behoefte voor mijn baan, maar die rekening kan ik niet naar DUO sturen. Daar komt bij dat als u voor de derde maal statistiek moet volgen en dat vak enkel in april en mei wordt aangeboden, u voor het gehele jaar collegegeld moet betalen. Dit soort bureaucratische regels gelden niet voor bovengenoemde bestuurders, wier kans om na de verkiezingen opnieuw tot het kabinet toe te treden even groot is als dat Geert Wilders de Sacharovprijs krijgt voor zijn inzet voor universele mensenrechten.
D66, de partij die preekt over principes als gelijkheid en gelijke kansen, laat zien dat iedereen in gelijke mate de kans heeft om kosten te declareren. Het scheelt wel als je je eigen bonnetjes kan goedkeuren.
Dat politici weten dat dit soort declaraties vooral voorkomen in een bananenrepubliek zien we ook doordat velen het niet doen. Sint-Snel, bijvoorbeeld, betaalde de toelage uit eigen zak, of was geen lid: in de nabijheid van mensen verkeren was niet zijn sterkste punt. Maar ook kleptocratie-expert Sigrid Kaag voelde er niets voor om haar contributie aan de soos uit de staatskas te trekken. Waarom? Geen idee. Principes kunnen het in ieder geval niet zijn geweest. Maar daarover later meer, het zoetst komt als laatst.
De belichaming van de stuivergraaimentaliteit in het Oranjehuis was natuurlijk prinses Christina. Tenminste, voordat ze gecremeerd werd. Tijdens haar leven bevrijdde ze zich zo snel mogelijk van iedere verplichting die hoort bij uit de kut van koningin kruipen, maar stond wel met haar bedelnap vooraan toen de mogelijkheid zich voordeed om via Noordeinde de fiscus te ontduiken. Verkankerd in ziel en lichaam besloot ze in terminale toestand nog een zeldzame Rubens te verkopen; die prenten zijn immer moeilijk ongezien over te dragen als een belastinginspecteur met zijn neus erbovenop staat. Stientje van Veldhoven is de Christina van het kabinet. Waar ze vandaan komt weet niemand, opeens was ze er gewoon. Blijkbaar had ze haar Kamercorvee succesvol afgerond en dus recht op promotie. Als staatssecretaris én minister van Milieu was zij onder andere verantwoordelijk voor fietsbeleid, circulaire economie en de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming. Een door kernenergie aangedreven OV-fiets? En ik dacht dat Elon Musk soms overambitieus was met zijn transportrevolutie. Maar de bonnetjes, daar waren we. Stientje biedt waarschijnlijk haar AH-pannenzegels voor € 0,50 per stuk aan op Marktplaats en springt voor een aankomende trein als ze tussen de rails iets ziet glinsteren. Geen idee of het waar is, maar het zou me niets verbazen. Waar ik dit op baseer? Op het bonnetje waarop staat dat ze € 5,56 heeft uitgegeven bij de hippe koffiezaak Planeta Smaku in Katowice, Polen. Tijdens de Klimaattop in 2018 was Van Veldhoven vooral in de weer met brownies, worteltaart en macarons. Of de polen smelten maakte haar niet uit, zolang haar plak cake in de gesmolten chocolade werd gedompeld.
Als dit een enkele valse noot in haar gierigheidscredo was geweest dan zou er niet veel aan de hand zijn. Maar iedere keer dat Stientje op het wereldtoneel mag verschijnen, doet ze haar best om te voldoen aan de karikatuur van de Nederlandse krent. In New York bij de Verenigde Naties in 2018, waar ze eindelijk met de grote mensen mocht voetballen, heeft ze ook in de bedrijfskantine geluncht. Met een bruin plastic dienblad in haar handen stond ze in de rij voor de kassa. Vlak voor ze aan de buurt was stond ze voor de koelkast, waarbij haar hand twijfelend tussen de beker yoghurtdrink en eenpersoonspak melk heen en weer ging. Uiteindelijk werd het koffie, een pistoletje met zweetkaas en appelsap. Kosten? € 11,75. Greep ze met haar grijpgrage handen uit de staatskas. Helsinki 2019? € 11,30 voor koffie in café Finlandia. Beuzelaar Van Veldhoven laat haar persoonlijke assistent ordners met paperassen aanleggen om het futielste bedrag te kunnen declareren.
Stientjes motto is: wie het kleine niet declareert, is het grote niet weerd. En wie een groeiende moedervlek laat zitten, moet niet vreemd opkijken als hij straks terminaal is. Dus toen alle staatssecretarissen op Prinsjesdag 2020 niet fysiek aanwezig konden zijn bij de Troonrede, mochten de reservespelers van het kabinet een dag bij haar op bezoek. ‘Van Veldhoven heeft haar collega’s uitgenodigd bij het Museum Bescherming bevolking/ Bunkercomplex Overvoorde in Rijswijk voor een rondleiding. Samen gaan de bewindslieden daar lunchen en de troonrede kijken,’ stond in Algemeen Dagblad. Een dagje weg met collega’s, niet omdat het moet, maar omdat het leuk is. En wie mocht de rekening van € 438,- betalen? Exact. Dus terwijl de eigenaar van lokale kroeg tijdens de Troontrede te horen kreeg dat hij meer vet op de botten had moeten hebben, blijft Van Veldhoven dezelfde uitbater uitmelken. Had hij maar een ander beroep moeten uitkiezen;
politicus of zo.
Sinds het verscheiden van Bernhard is de rol van bad boy bij de Oranjes vacant. In de Trêveszaal wordt deze positie met verve vervuld door Ingrid van Engelshoven, overdag bekend als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, maar ’s nachts, als de grootste verleider van allemaal roept, verandert ze in minister van Feesten en Partijen. Ze struint alle borrels, concerten en optredens van het land af en doet zich daarop tegoed aan de glazen rood. Merlot bij voorkeur, want net als haar verre voorganger Halbe Zijlstra, ontbeert ze smaak. Zo toog ze ieder jaar naar Parijs om aanwezig te zijn op ‘Le Boekenbal’, maar moest daar de aanwezigen vertellen dat er dit jaar – helaas, ze kon er niets aan doen – wéér geen extra geld was voor de cultuursector. Een lovende speech kon er gelukkig wel van af. En daarna snel terug naar de wijn, om de volgende morgen, ondanks de halve strip aspirines, met zeulende hoofdpijn de Thalys terug naar Nederland te nemen. Ook Oerol en Noorderslag mochten zich met haar aanwezigheid verblijden,
waarbij Van Engelshoven, nadat ze helaas moest vertellen dat Noorderslag het voortaan zonder subsidie moet doen (‘Er is gewoon geen geld meer,’ verzuchtte ze voordat ze een bierdouche kreeg), tot in de late uurtjes op de dansvloer of in de buurt van de bar te vinden was, waarna ze zwalkend en uitgeput een vergoed hotelbed opzocht.
Net zoals studenten houdt de minister van Hoger Onderwijs van uitslapen. Het enige verschil is dat velen om fysiek college te kunnen volgen vroeg uit bed moeten, omdat een kamer in de binnenstad onbetaalbaar is. Ingrid van Engelshoven heeft daar gelukkig geen last van: zij boekt gewoon een hotelletje in de buurt. Want voor half tien ’s ochtends in Amsterdam aanwezig zijn is ondragelijk voor een inwoner van Den Haag. Dan moet je om, eens zien, acht uur de deur uit! Dat vindt Ingrid zielig voor haar persoonlijke chauffeur. Dus toen ze bij het Topontbijt in The College Hotel aan de Roelof Hartstraat op Internationale Vrouwendag in 2019 aanwezig wilde zijn, móest ze wel daar overnachten, ze had haar schoonheidsslaapje nodig, al kostte het € 174,53. Niet voor haar, uiteraard. Ik hoop dat ze wat heeft opgestoken van Henk Otten en Jort Kelder die haar tussen de croissants en de verse jus door het belang van vrouwen aan de top uitlegden.
Het is best te begrijpen dat, als de minister op maandagmorgen in Vlissingen moet zijn, ze de avond ervoor afreist en een nacht blijft tukken. Maastricht, ook prima te begrijpen. West-Friesland, net boven Amsterdam, is een ander verhaal. Op zondag 6 oktober 2019 bezocht Ingrid de vier uur durende opera Così Fan Tutte in onze stad. Dodelijk vermoeiend, dat begrijp ik, maar gelukkig was het om 18:00 afgelopen. Snel de klaarstaande BMW in en misschien was ze thuis voordat Tom Egberts de eerste aftrap aankondigde. Maar ze wilde nog één glas van die voortreffelijke Franse Merlot die ze in de Stopera hebben. En nog één. Eéntje, toe, alsjeblieft. Gelukkig kon ze voor € 136,- in haar vertrouwde suite in The College Hotel haar roes uitslapen en was ze de volgende dag brak, maar op tijd aanwezig in Wognum. Hoe ze het best haar kater kan verbergen heeft ze
geleerd van Mediavrouw, het communicatiebureau dat ze in het begin van haar ministerschap in de arm nam. ‘De functie maakt jou niet, maar jij maakt wel de functie,’ is het motto van het bedrijf. Voor € 925,- kreeg ze mediatraining en leerde ze dat de keuze voor een vrouw in een toppositie draait om kwaliteit, niet om geslacht. Tijd dat iemand haar gaat vertellen dat zij de uitzondering is.
Kajsa Ollongren en Wouter Koolmees zijn de neef en nicht van het staatshoofd die op Koningsdag meelopen in de parade, maar waarvan de toeschouwers geen idee hebben hoe ze normaliter de dag doorkomen. Waarschijnlijk met iets hips of technisch: ze zijn blokchainmanager of huisjesmelker, misschien ambassadeur van een NGO die in Togo aan 60 kindertjes in een klaslokaal zonder verlichting of boeken vertelt dat ze hun best moeten doen en dat ze dan alles kunnen worden. Deze paradox is wat D66 zo’n unieke partij maakt. Zo schafte jonkvrouw Ollongren, voorstander van directe democratie en meer betrokkenheid van burgers in de politiek, het raadgevend referendum af. In haar declaratiegedrag komt dit patroon ook terug. Iedere keer als deze klimaatbewuste minister het vliegtuig pakt, vraagt ze ook de VIP-service op het vliegveld aan. Een echte democraat blijft natuurlijk uit de buurt van het gepeupel. Kosten per keer? Ruim € 300,-. Tegelijkertijd heeft ze ook een abonnement op Privium waarmee ze op Schiphol de incheckrij mag overslaan. Precies, net zoals in Disneyland. Daarvoor declareert Ollongren € 260,-. Alsof je met een Tesla van de zaak ook nog de benzinerekening naar je baas stuurt.
Deze discrepantie, tussen iedereen tolereren zolang je als D66’er niet met andersdenkenden hoeft om te gaan, zien we ook terug bij Koolmees. Als minister van Integratie bezocht hij in juni 2018 VluchtelingenWerk in Utrecht en aansluitend een sociale top bij het Syrisch restaurant Syr. (Even serieus, een sociale top? Is dat een homo die spuugt voordat hij ‘m erin ramt?) Zo liet Koolmees voor de bühne zien dat hij écht betrokken is bij het welkom laten voelen van vluchtelingen. Vooral het veinzen van empathie is belangrijk, want reële betrokkenheid is niet de bedoeling. Hoe ging het eraan
toe in Syr? Schoof Koolmees zijn shakshuka op het bord van de buren? Vouwde hij falafel op in z’n servet en dumpte het in de wc? Geen idee. De rekening van € 851,14 bij Jools Meat and Eat, ‘cateringservice met passie’ (barf) op dezelfde dag als het restaurantbezoek suggereert dat Ottolenghi de enige levantijn is die hij zijn eten toevertrouwt. Maar zijn imago van sympathieke vent die geeft om Syriërs heeft Koolmees met een foto in de toko toch mooi weten te creëren.
Blijft over Koningin Kaag, de vorstin van D66. Ze staat in een aardig rijtje: Anna Paulowna, Maxima Zorreguieta, allemaal uit verre oorden geïmporteerd om het voortbestaan van de bloedlijn te garanderen. Het enige nadeel van de import is dat de dames dezelfde heerlijkheden verwachtten als in hun thuisland. De Kaagmeister heeft het voor elkaar gekregen om in de twee jaar dat ze als minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking de wereld overvloog voor ruim achtentwintigduizend euro aan VIP-services op allerhande vliegvelden te declareren. Het enige voordeel van corona: het heeft een modaal halfjaarsalaris gescheeld aan dit soort rekeningen. Overal wilde ze een koelie die haar handtas droeg, de koninklijke aankomst- en vertrekloge waar ze niet gestoord zou worden door het plebs, drie chocolaatjes (allemaal wit) op haar luxueuze stoel en een fles San Pellegrino extraordinaire ernaast. En dat niet enkel voor intercontinentale vluchten, ook op haar vluchten naar Parijs, Bremen, Krakau, Dublin, Wenen, Geneve en Zurich wilde ze de rust waar ze meende recht op te hebben. Want een half uur met Mark, Maarten of Mohammed voor de incheckbalie staan, daar is deze diplomate wier blauw bloed door d’aderen vloeit te goed voor.
Veel van het bovenstaande is een kwestie van moraal of principes, een clusterbom waarmee je een leeg merk als D66 schade kan berokkenen. De partij moet bij een splitsing kiezen tussen hooggestemde idealen en de modderige praktijk, waarna ze besluiteloos het ravijn inrijdt. Eigen belang voorop stellen en schijt hebben aan de kiezers is hufterig en onfatsoenlijk, precies de idealen waarvoor Van Mierlo de politiek inging. Maar het is pas echt smullen zodra de Haagse mores worden overtreden. En dan heb ik het niet over de IPhone-oplader die Kaag in Yangon kocht voor 42 dollar, een gevalletje zonnebril van Wouter Bos: een brommende vlieg, irritant maar niet meer dan dat. Om Sigrid Kaag op weg te helpen naar het Torentje moest ze van haar snobstatus afkomen, in de markt gezet worden. En het is daar waar bureau Speak to Inspire om de hoek kwam kijken. Bij dit Amsterdamse communicatiebedrijf volgde Kaag in de lente van 2020 een driedaagse presentatiecoaching met lessen als ‘Speech in a Day’, ‘Inspirerend presenteren’, ‘Storytelling’ en ‘Presenteren als een TEDtalk’. Alles om haar als een authentieke en gewone politica neer te zetten. Kosten: € 4407,28. Gedeclareerd bij het ministerie. En daar gaat de sneaker wringen.
‘Voor enkele uitgaven – voornamelijk in de persoonlijke representatieve sfeer – geldt dat zij geheel voor rekening van de bewindspersoon komen,’ zo staat in het Handboek voor bewindspersonen. ‘Hieronder vallen bijvoorbeeld de huur en aanschaf van extra kleding (bijvoorbeeld voor Prinsjesdag), uitgaven voor persoonlijke verzorging, kleine ontvangsten thuis en partijgerelateerde activiteiten.’ Is mediatraining voor de lijsttrekker
een partijgerelateerde activiteit? Daan Bonenkamp, hoofdvoorlichter van D66, heeft daar wel een mening over. ‘Wij hebben geen D66-campagnemedewerkers op het ministerie van Buitenlandse Zaken geplaatst. Het ministerie is van en voor ambtenaren,’ zei hij verontwaardigd toen CDA-lijsttrekker Hoekstra een campagnemedewerker een ministerie-ausweis had gegeven. Waarom zou je immers toegang moeten hebben, als je ook de rekeningen kan mailen?
De spindokters van Kaag zullen dit gaan bagatelliseren en vertellen dat het écht nodig was voor haar ministerschap en benadrukken dat Kaag de cursus volgde voordat ze aankondigde om lijsttrekker te worden. Geloofwaardig is het niet, maar oké, voor deze keer krijgen ze het voordeel van de twijfel. De jongens met een strippenkaart van de Ace & Tate juichen, handenklappen. Ze vergeten enkel de Kaagblockbuster van de NPO waarin ze spelen. Daarin vertelde Kaag zelf dat ze vorig jaar februari, precies de week voordat haar lessen bij Speak to Inspire begonnen, erover nadacht om lijsttrekker te worden. Ze heeft zelf haar hoofd op het hakblok gelegd, het was slechts wachten totdat iemand het vonnis zou vinden.
‘Het lijdt geen twijfel, dat ik zeer slecht ben,’ schreef Reve in Een Circusjongen. D66 daarentegen is de partij van optimisme, integriteit en geloof in menselijke rechtvaardigheid. Misschien wilde u zelfs Kaag uw stem gunnen, ongeacht de vluchtelingen die in Moria creperen of ons land overspoelen, belastingen die te hoog of te laag zijn, de bijstandsuitkering die te ruimhartig of te karig is, klimaatverandering die te snel of te langzaam gaat, privacyinbreuk die te ver of niet ver genoeg gaat. U had een door nuance verdampte mening, bonafide en solide. D66 als Volvo van de politiek. Blijkt die tweedehands autohandelaar u toch te hebben opgelicht.
TD