Op 24 mei werd de VPRO Bagagedrager 2014 uitgereikt aan Rasit Elibol. Wat bedoeld was als sympathieke aanmoedigingsprijs voor beginnende reisverhalenschrijvers werd een ondoordachte, amateuristische kermis voor gevorderde jonge schrijvers, halve zolen en mijn zwager. Een hoofdschuddend ooggetuigenverslag.
Ik sta op het punt om de VPRO en de Bagagedrager met de grond gelijk te maken, en ik wek natuurlijk de schijn dat ik dat doe omdat de prijs niet naar mijn teerbeminde zwager is gegaan. Daar kan ik natuurlijk niets tegenin brengen, maar ik ben eigenlijk wel blij dat hij niet heeft gewonnen, want nu hoef ik niet met hem mee op reis. Ik heb een hekel aan reizen. Waar ik ook een hekel aan heb is slecht georganiseerde evenementen, en daarom schrijf ik dit stuk. Maar wie liever gelooft dat ik dit allemaal slechts uit rancune opteken, die gelooft dat maar.
Er zijn ettelijke momenten geweest tussen het bekendmaken van de genomineerden en het uitreiken van de prijs waarop ik verbijsterd de verrichtingen van de organisatie heb gadegeslagen, en ik ga ze hier allemaal opnoemen. De prijs ging vorig jaar, toen deze voor het eerst werd uitgereikt, naar Elfie Tromp. Bij mijn weten had zij destijds nog geen contract bij een uitgeverij. Inmiddels heeft ze dat wel, haar eerste roman is goed ontvangen en ze schrijft een column voor de Metro. Dit maakt de Bagagedrager een schoolvoorbeeld van een prijs die een stap lijkt te zijn in de transformatie van iemand met talent en ambitie naar iemand die je met goed recht schrijfster kan noemen.
Twee van de genomineerden van dit jaar hadden wel al een contract bij een gerenommeerde uitgeverij, sterker nog, in beide gevallen was dat De Bezige Bij. Hoewel die ook heus wel eens een slecht boek uitbrengt, en er ook best mensen bij debuteren, ben je naar mijn mening geen beginnende schrijver meer als je tot het fonds van deze mastodont onder de poortwachters behoort. Van de twee Bij-auteurs die meedongen naar de prijs vind ik de kandidatuur van Alma Mathijsen het minst aanvechtbaar. Weliswaar heeft ze al een roman op haar naam staan, die bovendien verfilmd wordt, en komt haar tweede roman binnenkort, maar je kan verdedigen dat Alma in haar hoedanigheid van reisboekenschrijfster (de VPRO spreekt liever van ‘buitenlandboeken’) een volkomen beginner is, en daarmee rechtvaardig genomineerd.
Raoul de Jong daarentegen vond in de Bij alweer zijn derde uitgeverij, waar hij inmiddels zijn vijfde boek heeft uitgebracht. Saillant detail is dat het hier ook nog eens om vijf reisboeken gaat, waarvan het laatste nota bene was genomineerd voor de Bob den Uylprijs 2014, waarover later meer. Raoul de Jong die meedoet aan de Bagagedrager 2014 is dus als een Ellen Deckwitz die meedoet aan het NK Poetry Slam, een Daan Heerma van Voss (hij kwam overigens niet door de voorselectie voor de Bagagedrager) die een verhaal instuurt voor Write Now.
Inmiddels heeft mijn zwager trouwens getekend bij Atlas Contact, dus daarmee zou ik hem ook tot deze categorie moeten rekenen. Dat doe ik dan ook, hij heeft terecht niet gewonnen.
Blijven over Rasit Elibol en Kim van der Meulen. Elibol stond al eerder in PC omdat hij een knoepert van een dt-fout had gemaakt in een artikel op de sportpagina van Het Parool (het is niet onopgemerkt gebleven, Rasit). In zijn inzending stond zijn onbemiddelde jeugd centraal, waarin hij en zijn beste vriend Okkie (?) nergens geld voor hadden, en zich stierlijk verveelden terwijl al hun andere vrinden op campings in Frankrijk vertoefden. In plaats van op zijn vijftiende een bijbaantje als vakkenvuller te nemen zodat hij met zijn geliefde naar de camping kan besloot Rasit om op zijn dertigste aan een wedstrijd mee te doen zodat hij van de 2500 euro prijzengeld naar de camping kan in een platina tent, waarin hij vervolgens met Okkie de hele dag champagne drinkt en kaviaar eet terwijl ze elkaar sensuele massages geven.
Het grootste talent van Kim van der Meulen is dat ze een tweelingzus heeft. Ik vind ze zelf niet zo veel op elkaar lijken, maar volgens Kim kan ze met haar zus niet normaal over straat omdat je in Nederland als tweeling zo opvalt en zo bijzonder bent. Nu wil ze graag naar het dorpje Cândido Godói, want daar wonen alleen maar tweelingen. Om precies te zijn gaat het maar om 20% van de geboorten in dat dorp, waardoor in het straatbeeld maximaal een op de vijf mensen ergens op de wereld een niet noodzakelijk eeneiige tweelingbroer of -zus heeft, die niet noodzakelijk in dat dorp woont, laat staan er toevallig naast loopt, en bovendien vallen twee blonde, Nederlandse meisjes in elk Braziliaans dorp op, al was iedereen er tweeling. Wat in Cândido Godói dus niet zo is. Toen Kim werd gevraagd hoe ze op dit idee kwam antwoordde ze: “Ik vroeg me af of er ergens op de wereld een dorp bestond met alleen maar tweelingen, en dat bleek inderdaad te bestaan.” Handig genoeg bevond het zich ook nog in een warm land waar Kim altijd al eens heen had gewild op kosten van iemand anders, en was het dus helemaal geen dorp met alleen maar tweelingen, maar goed, dat zijn details.
In Leeuwarden organiseerde de VPRO een programma rond de Bagagedrager. Alle genomineerden kregen een hotelovernachting, een luxe die voor enkele dichters die eveneens op moesten treden, niet was weggelegd. Of ze daar rouwig om moeten zijn weet ik niet, want het was een opleidingshotel, met alle stoethaspelarij van dien. De genomineerden werd met klem verzocht om half vijf aanwezig te zijn in de Leeuwarder schouwburg, zodat het programma vast kon worden doorgesproken. Het programma bleek om half elf te beginnen en te bestaan uit een vraaggesprek van hooguit twee minuten met elke kandidaat. Het is overduidelijk noodzakelijk om voor een dergelijke performance zes uur van tevoren aanwezig te zijn. Anders ga je af als een gieter voor alle twintig aanwezigen in het achterafzaaltje op de derde etage waar het spektakel plaats mocht vinden.
De VPRO zal terugkijken op een geslaagde avond, ten minste, als we mogen oordelen naar hoe hun oogappel en prijswinnaar Rasit Elibol het gehad heeft. Die heeft namelijk diep in de nacht met een sympathiek gezelschap plaatselijke rauwdouwers het hele hotel op stelten gezet, inclusief pogingen tot inbraak in andere kamers, onaangenaam geschreeuw en natuurlijk het klassieke in elkaar schoppen van prullenbakken en kastdeuren. Toen een beveiliger Elibol op zijn gedrag aansprak, beschuldigde een verbouwereerde Rasit met een stem vol onschuld de beveiliger van discriminatie. De volgende ochtend bij het ontbijt kon de hotelmedewerker die hem ervan verwittigde dat het ontbijtbuffet een uur geleden was gesloten op een soortgelijke behandeling rekenen: onder het oog van VPRO-medewerkers die het allemaal kostelijk vonden gaf hij te kennen gewoon te gaan ontbijten, gesloten buffet of niet. Het is natuurlijk voorstelbaar dat het je enigszins naar het hoofd stijgt als je met een zielig, inhoudsloos lulverhaal als dat van Rasit daadwerkelijk een nominatie hebt weten te bemachtigen. Dan ga je natuurlijk denken dat je alles kan, en alles mag. Als het aan de VPRO ligt zal dat nog wel zo zijn ook.
Twee weken voor de prijsuitreiking kreeg de VPRO ineens een openbaring. Is het wellicht niet leuk, zo moet de VPRO gedacht hebben, om de Bagagedrager wat extra cachet mee te geven door een publieksprijs in het leven te roepen? Gewoon, nu nog. De prijs was nog niet bekend, maar bleek uiteindelijk een fiets. De genomineerde die de twijfelachtige eer in de wacht zou slepen, zichzelf het overtuigendst op internet gehoereerd te hebben (u raadt het al, het werd Kim van der Meulen) kreeg dus een prijs die een klap in het gezicht was van elk reisvoorstel, behalve dat van Raoul de Jong, die, frivool en lekker gek als hij is toch al alles te voet en op de fiets doet, en natuurlijk Rasit Elibol, die zo’n mooie nieuwe fiets prima had kunnen verkopen voor een paar tientjes, zodat hij en Okkie uit de eindeloze monotonie van hun straatvoetballersbestaan konden breken, en misschien zelfs alsnog naar de camping in Frankrijk konden gaan, want echt, zo duur is dat allemaal niet.
Zo’n publieksprijs moet je natuurlijk een beetje gevat kunnen promoten, en wie kan dat beter dan een stagiair van de Publieke Omroep? Jonge, veelbelovende schrijvers wellicht? Niet volgens de VPRO, die de genomineerden een pijnlijke mail stuurde met daarin voorbeeldteksten om de publieksprijs mee aan te kondigen. Zoals meerdere zaken hierboven en hieronder is ook dit weer een voorbeeld van hoe de VPRO over onbelangrijke dingen te veel heeft nagedacht, en over belangrijke dingen te weinig.
De uitreiking bevond zich aan het einde van een drie uur durend programma ter meerdere eer en glorie van de VPRO. De genomineerden werd gevraagd toch vooral zo veel mogelijk vrienden uit te nodigen, die dan, mits ze a raison de 12,50 euro lid waren geworden van de VPRO, voor slechts 15,00 aanwezig mochten zijn bij de uitreiking. Maar, let wel: alleen bij de uitreiking, want naar de besloten borrel na afloop mocht elke genomineerde uit al die vrienden maar een gast meenemen.
Hoewel ik me liefst wil beperken tot de bokken die de VPRO geschoten heeft als onderdeel van de Bagagedrager kan ik er niet omheen hier ook wat te zeggen over Bram Vermeulen, die het programma opende. Ha leuk, Bram Vermeulen, lachen, denkt u wellicht, maar helaas, niet die Bram Vermeulen. Die is al tien jaar dood.
Bram Vermeulen is journalist, en reisde de afgelopen tijd door Zuid-Afrika. Daar had hij zeven jaar geleden ook al eens achttien jaar gewoond, en in het eerste videofragment zagen we Bram terugkeren naar zijn oude huis. Dat bleek een immense villa met grote muren er omheen, en daarop prikkeldraad. “Johannesburg living,” zei Bram, met een grijnzende blik op zijn vestingwerken. Daarna zagen we ‘zijn’ hond, die de afgelopen zeven jaar de hond van iemand anders was, maar blijkbaar nu weer de hond van Bram. De hond had in de tussentijd wel een andere naam gekregen, want Bram had zijn hond destijds in al zijn wijsheid Blanka genoemd. Door de welgestelde VPRO-lieden werd smakelijk gelachen om de overgevoeligheid van de buurman die Blanka een te racistische naam had gevonden. Er werd door het zonder uitzondering blanke publiek trouwens na elk filmpje hartelijk gegniffeld om al die gekke negertjes in de filmpjes van Bram.
In een ander fragment zagen we Bram in een kantine vol Chinese mijnwerkers, die allemaal een kommetje rijst met groente leeg lepelden terwijl Bram er met een dienblad vol kommetjes en bordjes met allerlei lekkernijen naast zat. In weer een ander filmpje bezocht hij Afrikanen in een verlaten kopermijn. Toen een man puffend en zwetend met een grote zak kopererts uit de mijn kwam gekropen vond Bram het een goed idee om eens hard op de zak te kloppen en te vragen wat daar zoal in zat. Het verrassende antwoord was: “Koper”.
In een latere discussie waarin het afschaffen van vaste correspondenten werd bepleit meende Bram weer een duit in het zakje te moeten doen. Hij vorderde een microfoon en liet weten het schandalig te vinden, zonder zich te realiseren dat hij met zijn culturele ongevoeligheid en zelfoverschatting overtuigend had aangetoond waarom de voorgenomen ontslagen inderdaad een goed idee waren.
Maar goed, terug naar de Bagagedrager. Die volgde op de uitreiking van de Bob den Uylprijs. Simpel gezegd stelt de Bagagedrager schrijvers in staat om te beginnen aan een carrière als reisboekenschrijver, zodat ze ooit op een dag misschien mee kunnen dingen naar de Bob den Uylprijs. Raoul de Jong heeft natuurlijk geen tijd voor dat soort onzin, die was gewoon genomineerd voor allebei. We hoeven hem niet zielig te vinden omdat hij uiteindelijk beide niet won, maar misschien wel omdat zijn uitgever het blijkbaar na vijf boeken nog steeds niet aandurft om Raoul het toch vrij gemiddelde voorschot van 2500 euro uit te keren. Dat had hem een gang naar de Bagagedrager bespaard, hoewel hij zijn kinderlijke driften dan niet uit had kunnen leven in een van de meest stupide filmpjes ooit, te bekijken op de site van de VPRO.
Terwijl de helft van de bezoekers hoorde dat er nu iets met jongeren kwam, en vertrok, reed de presentatrice frivool op voornoemde fiets de zaal in. De hoofdredacteur van de VPRO-gids merkte zuchtend op dat hij het weer typisch VPRO vond dat de fiets geen bagagedrager had. Vervolgens werden de genomineerden een voor een het podium op geroepen. Na vier kandidaten (de presentatrice dacht aanvankelijk dat er überhaupt maar vier kandidaten waren, maar ze vergat Kim van der Meulen, wie neemt het haar kwalijk?) kwam ze er achter dat er maar drie stoelen op het podium stonden. Zodoende mocht iedereen weer in de zaal gaan zitten, en was het tijd voor de uitreiking van de prijs. Dat Rasit Elibol de juryprijs won en Kim van de Meulen de publieksprijs heb ik al verklapt, maar de originaliteitsprijs gaat zonder meer naar de VPRO. Nog nooit heb ik zo’n vermeend professioneel instituut zo’n simpele wedstrijd op zo veel amateuristische manieren grandioos zien verneuken.