Er valt iets voor te zeggen dat schrijvers zijn gaan schrijven omdat ze niet zo goed kunnen praten. In de praktijk valt dat wel mee – veel schrijvers kunnen heus wel een mop of een anekdote vertellen – en dat is misschien de reden dat veel lezers denken dat schrijvers die goed kunnen praten de beste schrijvers zijn. Vervolgens menen ze dat de lezers die naar die pratende schrijvers luisteren de beste lezers zijn en prompt gaan ze naar optredens van schrijvers in bijvoorbeeld boekhandels, bibliotheken en kleine of grotere theaterzalen. Wie of wat wordt het slachtoffer van deze hele onzinnige constructie? Het boek. Dat is in feite niet meer nodig, maar de naar de pratende schrijvers luisterende lezers kopen het vaak nog wel – met een handtekening en zelfs een persoonlijke opdracht van de schrijver erin, even een persoonlijk contactmoment – en het blijft een leuk hebbedingetje, zo’n boek.
Op deze manier raakt wel steeds verder uit zicht wat literatuur is of zou kunnen zijn. Wanneer een schrijver praat, zegt hij meestal dingen waar zijn publiek het mee eens is. Die mensen zitten er immers bij, en je bent schrijver, je wilt niet met ze op de vuist. Bovendien heb je iets te verkopen. De praktijk heeft uitgewezen dat de schrijver die tijdens zo’n optreden de meeste stoplappen te berde brengt, het succesvolst is. Kan de schrijver goed acteren, dan zit hij of zij helemaal geramd. Dit heeft de weg geopend voor types als Adriaan van Dis en Annejet van der Zijl en Ilja Leonard Pfeijffer. Met treffend gebrachte meningen over kolonialisme, ontsnappen in de wereld van een boek omdat het echte leven te hard voor ze is en de nadelen van massatoerisme weten ze enorm te scoren. Ook hebben ze een act: het zijn nette types die ook wel iets leuk geks hebben.
Met dat gekke kun je trouwens rustig een beetje overdrijven: een traan in de ooghoek van de oudere man, of zelfs een complete huilbui met hysterisch snikken (J.M.A. of Maarten Biesheuvel, ik vergeet altijd van welke auteursnaam hij nu weer gebruikmaakt, Kees van Kooten) – ze gooien het er gewoon in (of uit). Ik denk dat ik zojuist met Kees van Kooten wel de irritantste pratende ‘schrijver’ heb genoemd. Daar krijg je gratis een heel pakket maniertjes, stemmetjes, mal voorlezen, voordragen uit je hoofd en slechte smaak bij. Ik heb trouwens ook nooit van Van Kooten en De Bie gehouden, maar dit onder ons: wat was dat toch altijd kleinburgerlijke shit. (Later heb ik Wim de Bie een beetje leren kennen; dat is een erg aardige man, dat wil ik even gezegd hebben.)
Ik merk dat ik het alleen maar over oude mensen heb, en dat is nog iets wat opvalt: de pratende schrijver is vaak oud, dan wordt hij leuk gevonden. Er wordt de oudere schrijver wijsheid toegedicht. Dit heeft te maken met al die clichés die eruit komen. Die herkent iedereen, of zoiets had men zelf ook al wel bedacht, en wat je zélf bedenkt, moet wel intelligent zijn, nietwaar? Het is niet de bedoeling dat de pratende schrijver iets zegt waar je van opkijkt. Ze bewandelen allen hetzelfde uitgesleten pad.
Voor de duidelijkheid: alle namen die tot nu toe in dit stuk zijn gevallen zijn namen van slechte schrijvers. Of nog duidelijker: er zit geen enkele goede schrijver tussen. Nee, ook niet een beetje goed. Over smaak valt wel degelijk te twisten, natuurlijk, maar het zijn stuk voor stuk schrijvers die dingen opschrijven die iedereen allang weet, die niets vernieuwends doen met de vorm, die niet als een intieme vriend iets in je oor fluisteren, die geen spannend verhaal vertellen, die niet de literatuur een stap vooruit helpen – samengevat: hebben we het over schrijven, écht schrijven, dan kunnen deze lui er allemaal geen klote van, het zijn oplichters. (Pff… dat is eruit.) Hun schrijven voegt niets toe aan wat ze overal al tegen het ‘publiek’ zitten te kleppen – het enige voordeel van als je ze leest, is dat je die bloedirritante koppen niet ziet. Behalve natuurlijk als je het boek omdraait. Ze staan trouwens tegenwoordig vaak ook al op de voorkant afgebeeld, dat is bijvoorbeeld het geval bij de meest oubollige reeks die op het moment wordt uitgegeven: Gedundrukt door Van Oorschot, met al die nostalgische nepauteurs, maar daarover een andere keer meer. Goed, het is nóg een reden om het maar helemaal nooit meer te doen, die onzin lezen, omdat je dan die koppen op de voor- of achterkant ook krijgt.
De kletsmajoorschrijvers zijn ook anders zodra er geen publiek bij is. Soms bezoek ik zo’n avondje waar ze optreden. Een tijdje terug was ik toeschouwer in de Stadsschouwburg in Amsterdam. Onder de titel De Indië Monologen was daar een theateravond. Ik heb zelf een Indisch verleden (ik ben geboren en opgegroeid in Den Haag) en mijn goede vriend Gustaaf Peek trad op. Hij vertelde dat hij zich ’s middags tijdens de repetitie liet ontvallen dat ik zou komen kijken. Adriaan van Dis, die eveneens een monoloog zou afsteken (ik heb hem gezien: stemmetjes, suffe anekdotes, old school racisme – we werden weer op het hele pakket getrakteerd), stak daarop de stok die hij bij zich had (hij is oud, hè) recht voor zich uit alsof het een mitrailleur was, maakte geluiden alsof hij het wapen afschoot en zei: ‘Kijk, dát doen we met Arie Storm!’ Het schuim dat rond zijn lippen was verschenen, liet er geen twijfel over bestaan: hier was een man in actie gekomen die zich tot zijn laatste snik tegen het vrije woord zal verzetten.
AS