Voor alle jongelingen die plannen hebben om de debuutroman te schrijven die alle andere debuutromans overbodig maakt: dit is een waarschuwing. Begin er niet aan.
Laten we eerlijk zijn, je wist niet per se wie vorig jaar de Gouden Uil had gewonnen. En je wist niet wat ook weer het verschil was tussen de Librisprijs, waarvoor je op de shortlist kwam te staan, en de AKO-prijs. Tot maart 2009 was de situatie als volgt: je had een debuutroman geschreven die een tweede druk bereikte, en zelfs een derde. Sinds maart 2008 waren bijna 4000 exemplaren verkocht. Het was, kortom, best een goede debuutroman, niets meer en niets minder. En toen zetten binnen een week twee literaire jury’s het boek op hun shortlist.
Wat er dus gebeurt wanneer je een debuutroman schrijft die de Gouden Uil wint en waarvan in een maand (mei 2009) 31.679 exemplaren worden verkocht. Je bouwt een gigantische collectie vieze rode wijn op. Dat is het standaard presentje bij televisie-uitzendingen en andere publieke optredens. De flessen staan in dozen vol bij je thuis. En je houdt niet eens van vieze rode wijn.
Je wordt in allerhande tv-programma’s uitgemaakt voor racist. In het ene programma (De Wereld Draait Door) ben je een racist die blanke vrouwen discrimineert, in het andere (Pauw & Witteman) een racist tegen de zwarte vrouw, en eigenlijk ook wel tegen de zwarte man.
Je collega-schrijvers, en andere beroemdheden, begroeten je alsof jullie elkaar al kenden. Zij hebben kennelijk jou op de televisie gezien en jij hun, maar het was je niet bekend dat dit betekende dat mensen elkaar kennen. Je collega-schrijvers reageren op twee verschillende manieren. Als ze zelf bestsellers schrijven, voorspellen ze: jouw boek gaat zeker over de 100.000 exemplaren heen, vermoedelijk over de 200.000. Ze gaan er blindelings vanuit dat wat met hun boeken is gebeurd, voor ieder boek zal gelden. Als ze zelf geen bestsellers schrijven, zeggen ze: jij bent geen echte schrijver, je schrijft geen onvergetelijke en wonderschone lange zinnen vol onbegrijpelijke woorden. (Oftewel: ik ben veel beter, waarom verkoop jij dan 31.679 boeken in een maand en ik 2386 in totaal?) Dit zijn de schrijvers die een paar maanden eerder, toen jij als beginneling nog ver beneden ze stond, je zo liefdevol hadden verwelkomd in ‘de literaire wereld’. (Overigens zeggen ze het meestal niet tegen je, maar schrijven ze het in zure stukjes in de krant. Je bent zelf jarenlang journalist geweest, maar ineens begrijp je wat mensen bedoelen die zeggen dat ‘de media’ het hebben gedaan.)
Je wordt door het UvA-periodiek Folia geïnterviewd voor de rubriek Roem, waarin zogenaamd succesvolle alumni worden ondervraagd over hun studietijd. Het is dezelfde UvA waar je in de jaren 90 een paar keer bijna van werd verwijderd omdat je zeven jaar deed over een studie van vier jaar.
Je wordt een soort publiek figuur. Vreemden houden je aan op straat om te vertellen dat ze ‘achter je staan’ – of juist niet. Op verjaardagen komen mensen zeggen dat je vast geen zin hebt om weer over je boek te praten, maar dat ze er toch even snel iets over willen vragen. Na die korte vraag blijven ze nog anderhalf uur naast je staan. Op internet schrijven mensen dat ze je boek stom vinden, en zonder diepgang, ze snappen niet waarom iedereen zich zo druk maakt over zoiets insignificants, hebben al die mensen niets beters te doen? Meestal is dat een reactie die is ‘gepost’ op dinsdag om 03.48 uur in de ochtend.
Een debuutroman gaat, kortom, niet over rozen. Wel gaat het soms over joden die lijken op Marokkanen en daardoor in grote verwarring raken en op zoek gaan naar voluptueuze zwarte vrouwen met een ketting om de nek waaraan in mooie gouden krulletters hun naam hangt, ze zoeken zo’n vrouw omdat ze een bloedhekel hebben gekregen aan de aanstellerige elitaire mensen tussen wie ze zijn opgegroeid, en het verhaal is misschien wel bedoeld als een zogenaamde metafoor over de verwarring die Nederland in 2009 voelt over ‘de multiculturele samenleving’, alleen is die verwarring zo groot dat het verhaal niet wordt geïnterpreteerd als een metafoor uit een roman, maar als een wetenschappelijk onderzoek of een politiek pamflet of – stop.
Jongelingen, begin er niet aan, het is alleen maar ellende. Daarenboven, en dat is zonder ironie bedoeld, de weg erheen is altijd mooier dan aankomen. Een debuutroman kan maar één keer worden geschreven. Als je er eenmaal een hebt geschreven, kun je het nooit meer overdoen.
Robert Vuijsje
Robert Vuijsje is gevierd auteur tegen wil en dank. Zijn debuut ‘alleen maar nette mensen’ verscheen vorig jaar.