Toen Charlie Hebdo twee cartoons plaatste over dat Syrische joch in die Turkse branding stonden opiniemakers aller landen meteen klaar om een hele reeks hele rare stukken te schrijven, waarin voortdurend om de hete brij heen werd gedraaid. Het leek alsof elke opiniemaker wilde zeggen dat de mensen die ten tijde van de aanslag hun steun aan het blad betuigden (lees: iedereen en uw moeder) zich daar nu voor zouden moeten schamen, maar dat net niet helemaal durfden, omdat het natuurlijk impliceert dat een redelijk mens het blad indertijd juist niet had moeten steunen, wat weer zou moeten betekenen dat die aanslagen helemaal zo erg niet waren en de jongens en meisjes Hebdo de boel toch wel een beetje uit hebben gelokt.

Het was vermakelijk om te zien hoe de politiek-correcte medemens (daar moet een goed woord voor komen, policor is veel te Jalta en de South Parkvondst PC betekent natuurlijk al iets veel mooiers) zich in bochten wrong om recht te praten wat krom is: Charlie Hebdo moet kunnen schrijven wat ze willen, en over verdronken kinderen mag je geen grappen maken want dan ben je een lul.

Wat is oranje en blauw en ligt op de bodem van de Middellandse Zee? Een Syrisch vluchtelingenjongetje met een lekgestoken zwemvest. Wat is oranje en rood en drijft aan het oppervlak van de Middellandse Zee? Een zwemvest met een lekgestoken Syrisch vluchtelingenjongetje. Het is met deze tandemmop net als met de twee cartoons van Charlie Hebdo: je kan je afvragen of het nou allemaal wel nodig is, je kan je afvragen of het eigenlijk wel leuke grappen zijn, en je kan je afvragen of je er niet meer boosheid dan debatreflectie mee teweeg brengt, maar wat absoluut nooit een boeiende vraag is, is: mag dit? Het antwoord daarop luidt namelijk altijd: tuurlijk.

Als het antwoord namelijk niet ‘tuurlijk’ is, kom je in een schimmig gebied waarin je blijkbaar te ver kan gaan, en als je te ver gaat en je wordt vervolgens overhoop geknald door twee zwakbegaafde testosteronbroertjes met een obsessie voor actiefilms en een religie als quasimorele quasidekmantel, wat moet je daar dan van vinden? Niet dat het oke is, maar blijkbaar ook niet dat het allemaal de schuld van de heren Kouachi is. Op deze twijfelachtige richel balanceerde de afgelopen tijd de publieke opinie, en de domheid daarvan wil ik graag illustreren aan de hand van een willekeurig gekozen zondebok, een man over wie ik zometeen hele beledigende dingen ga zeggen alleen maar omdat zijn tweet het eerste voorbeeld was dat ik kon vinden.

Ene Feroz Khan, sportfotograaf en blijkbaar deugdethicus, tweette “Anyone still want to be #JeSuisCharlie now?” Nog afgezien van de afzichtelijke translinguistische taalfout die deze zin vormt, is dit een van de domste opmerkingen die ik in tijden heb gelezen. Ja natuurlijk zou men dat nog steeds moeten willen, domme sportfotograferende bokkenlul, want de implicatie van Charlie Hebdo nu afvallen is dat je het voor een minuscuul beetje allemaal wel prima vindt wat er is gebeurd. Roepen dat het vrije woord nooit ingedamd mag worden is blijkbaar weer uit, of het was eigenlijk al uit in de weken na de aanslag, toen er steeds meer stukken verschenen die het blad ervan betichtten dat ze nodeloos kwetsen. Dat zo’n redenering vreselijke dingen impliceert, kan je niet wegnemen door te zeggen: “natuurlijk vind ik niet dat je mensen overhoop mag schieten omdat je beledigd bent,” want tot op zekere hoogte vind je dat dan dus wel. De schuld van de aanslag mag dan nog steeds voor laten we zeggen 90% bij de daders liggen, een willekeurig percentage, die overige tien procent maakt wel dat het afknallen van de redactie van Charlie Hebdo blijkbaar een iets minder verwerpelijke daad is dan het afknallen van de redactie van de Tina, die nog nooit iemand heeft geschoffeerd. Dat is een redenering waar ik niet in mee wil gaan, en bovendien een die een gevaarlijk hellend vlak schept.

Dit allemaal nog afgezien van het feit dat die cartoons natuurlijk (in tegenstelling tot mijn hilarische voorbeeldgrappen) helemaal niet de spot drijven met verdronken vluchtelingen, maar met de West-Europese houding tegenover de vluchtelingencrisis. Maar het oormerk van goede satire is onbegrip bij het gepeupel, als je iemand in een massagraf legt door middel van fototrucage, als je een gekleurde medemens ongeletterd noemt, als je een dood Syrisch jongetje gebruikt om een punt te maken over de hypocrisie van de vluchtelingencrisis. Bovendien: als het smakeloos zou zijn om een dood jongetje te gebruiken om een punt te maken, dan zou ik nu aandelen Kalashnikov kopen. Dan is geen krant- of webredactie onschuldig.

DD

Het zal u niet ontgaan zijn: Joost Zwagerman, schrijver, essayist, kunstliefhebber, mediapersoonlijkheid en al tijden onze bureaublad-achtergrond cq kwelgeest, is door eigen toedoen overleden. Propria Cures heeft juist de mensen die ze graag de maat neemt het liefst lang en gezond levend, dan hebben we immers wat te schrijven, en de redactie betreurt het dan ook zeer dat Zwagerman niet meer onder ons is. Ons medeleven gaat uit naar zijn familie en vrienden, hoewel die daar uit onze mond vast niet op zitten te wachten.

De redactie gaat zich hier niet belachelijk maken door een hypocriet stuk te schrijven waarin Zwagerman wordt geroemd om alle fantastische dingen die hij bij leven gedaan heeft, enkel en alleen omdat ook wij zijn zelfverkozen dood bijzonder tragisch vinden. Niemand zou moeten worstelen met zoiets afschuwelijks als een depressie die uiteindelijk zo hevig blijkt, dat het beëindigen van je eigen leven als de enige zinvolle optie gaat voelen.

Vanwege zijn veelvuldige, eigenzinnige aanwezigheid in alle media en zijn temperamentvolle liefde voor de polemiek was Zwagerman een vruchtbaar, maar moeizaam onderwerp voor PC. Dat de aan Zwagerman bedeelde erfopvolging een verspreking van Mulisch was, laat niet onverlet dat hij desondanks in dit blad toch een beetje de plek van ome Har innam. De vriendschappelijke animositeit tussen PC en Mulisch was echter niet de soms grimmige verstandhouding tussen PC en Zwagerman, een gegeven dat we graag anders hadden gezien.

Wij hebben Joost Zwagerman leren kennen als een getroubleerde man, even heetgebakerd als gepassioneerd, die tegelijk extreem onredelijk en extreem redelijk kon zijn. Hoe onredelijk hij zijn kon, laten we hier verder onbesproken, maar wanneer hij bijvoorbeeld verzuchtte, dat hij zo graag had gezien dat we ons minder tegen zijn persoon en meer tegen zijn werk richtten, was dat een appèl waar de redactie natuurlijk ook de zin wel van inzag. De redactie vindt het sympathiek dat er met het verscheiden van Zwagerman  in de vorm van De stilte van het licht toch nog stof voor toekomstige stukken is aangeleverd, zodat we de daad binnenkort bij het woord kunnen voegen.

Toen Harry Mulisch overleed, heeft Propria Cures een extra editie uitgegeven, die geheel in het teken van De Neus stond. Bij dezen laat de redactie weten dat er enkele uitstekende grappen zijn gesneuveld om deze voorpagina volledig in te ruimen voor dit in memoriam, maar dat de rest van dit nummer, dat al af was toen het treurige nieuws ons bereikte, ongewijzigd is gebleven. Ook in de nabije toekomst gaan wij geen Joost Zwagerman-nummer maken.

Wie hierdoor al te zeer is teleurgesteld, kan het katern over De Kin teruglezen, dat in 2011 verscheen. Daarin schreef de toenmalige redactie onder andere de volgende, naar nu blijkt in meerdere opzichten profetische woorden:

“Joost Zwagerman is een alleskunner die van geen wijken weet, zijn productiviteit kent geen grenzen en wanneer hij een bad neemt, wat hij vaak doet, want hij is zeer hygiënisch, dan kan men van het restwater een elixer brouwen waarmee de eeuwige wijsheid kan worden verkregen. Speciaal om deze boodschap uit te dragen is er de Z. Een eenmalig katern waarmee de redactie van Propria Cures een hommage brengt aan de schrijver die het meer dan wie dan ook verdient om serieus genomen te worden. Noem het een introductie, noem het een eerbetoon. Maar lees het als een viering van zijn leven.

P.S.: die Anil Ramdas, dat is pas een lul.”

Joost, het was ons een dubieus genoegen. Het spijt ons dat verdere Zwagermanpolemiek zowel van jouw kant als de onze de wereld voorgoed bespaard zal moeten blijven. Blijf ons vooral mailen vanuit het hiernamaals.

de redactie