Er bestaan veel wetmatigheden in de journalistiek. Niks zo voorspelbaar. Zo kopen alle mannelijke redactieleden van HP/De Tijd hun jasjes in een geheime winkel waarvan alleen zij de locatie weten. Te krap in de heupen, de mouwen te lang en een handzaam zakje op de borst voor de buil met shag en wegwerpaansteker. De Jan Zandbergen-look. Andere wetmatigheid: wie voor de Groene Amsterdammer schrijft is bang voor Xandra Schutte, de ijzeren lesbo met een kapsel dat helemaal niet bestaat, maar op de een of de andere manier twintig jaar geleden op haar hoofd is geland en nooit meer de weg terug heeft gevonden. En dan de hardnekkige neiging van journalisten om elkaar over te schrijven, zodat er een sneeuwbaleffect ontstaat waardoor een hype vanzelf een nog grotere hype wordt, en omgekeerd. Uit gebrek aan inspiratie, luiheid of de neiging om het halve BNP van Colombia naar binnen te trekken (toch, Tom Kellerhuis?). Van die laatste wetmatigheid is Rita Verdonk het slachtoffer geworden.
Ik weet niet of er hard gedacht is op de ‘Meedenkdag’ van Trots op Nederland, maar er is in ieder geval stíl gedacht. Oorverdovend stil. Een ANP-bericht hier en daar, een stukje op de websites van Elsevier en De Volkskrant, dan ben je er wel. En je zou kunnen zeggen dat Rita het aan zichzelf te danken heeft, dat het zo stil was op en vooral na haar Meedenkdag. Omdat ze steeds hetzelfde zegt, altijd weer gaat het over ‘de mensen’ en haar ‘beweging’ die geen partij genoemd mag worden. Omdat ze ook nauwelijks nog iets concreets heeft gepresenteerd, behalve dat ze heel veel ambtenaren wil ontslaan en tegen files is. Dat het dus haar eigen schuld is, omdat het tijd is voor een nieuw geluid.
Onzin natuurlijk, want Wilders, en Pechtold zeggen ook nog steeds hetzelfde. En sinds wanneer is de kiezer op zoek naar iets nieuws en concreets? Sommige dingen moeten nu eenmaal klinken zoals ze klinken. Wie per ongeluk een windje laat ontsnappen en opeens de greatest hits van El Divo voorbij hoort komen, die schrikt zich kapot. Een onbekend geluid, daar worden de mensen in het land onrustig van.
Of je zou Rita’s nieuwe spin doctor de schuld kunnen geven. Of pardon, haar ‘operationeel manager’. René Lancee, opvolger van Kay van de Linde. Voormalig politiebaas op Schiermonnikoog, de trotse drager van een snor en vooral bekend omdat hij in 1996 beschuldigd werd van incest met zijn dochter. En vrijgesproken, niet zo’n beetje ook. Maanden waren René en zijn snor in het nieuws, over de arrestatie, de valse beschuldigingen, het familiedrama, de miljoen knaken aan schadevergoeding. Het nieuws halen omdat je je dochter niet hebt verkracht, het is een prestatie van formaat. Deze man moet geboren zijn om ook Rita te laten schitteren en stralen.
Nee, het is het allemaal niet. Wat het wel is? Rita is het slachtoffer geworden van iets dat groter is dan haar ‘beweging’, zelfs groter dan Rita zelf. Een wetmatigheid waarvan je het nooit zal winnen, omdat het nu eenmaal een wetmatigheid is. Die van het sneeuwbaleffect.
Dat effect zit ongeveer zo in elkaar, vertelde een bevriende journalist mij, die op de loonlijst staat van BNR Nieuwsradio. Type ANP-overschrijver, altijd aangeschoten of onderweg. Goed gezelschap voor een borrel kortom.
Je gaat als journalist, zo vertelde hij, niet zomaar op eigen houtje nieuws maken. Dat is de eerste week leuk, maar je moet het niet overdrijven, aangezien je het toch niet terug ziet in je ‘maandelijkse belediging’ – hij zei dat echt, dat van die maandelijkse belediging – en de lezers er ook niet op zitten te wachten. Die willen een bekend geluid. Dus als al je collega’s bij de LPF zitten, ga jij daar ook naartoe met je kladblok en recorder. Als diezelfde collega’s vervolgens aan de lippen van Verdonk hangen, zoek jij voor jezelf ook een klein stukje overgebleven lip op. Om net zo hard over te lopen naar Wilders en daar te wachten op een paar kant en klare soundbytes, zodra het wat leeg begint te worden in Nieuwspoort bij Verdonk. Na een tijdje heb je het ook wel gehad, met altijd weer Rita en ‘de mensen in het land’. En daarbij, dat achter elkaar aanlopen scheelt een hoop tijd, en het zuipt wel zo gezellig weg. Met de jongens en meisjes van de andere media na afloop van een persconferentie.
Zodra de horde journalisten vertrokken is, op zoek naar een nieuwe hype, is het de beurt aan de stagiaires. HBO’ers van de School voor de Journalistiek die braaf de persconferenties aflopen van de Winny de Jongs, Leefbaar Nederlands en Eén NL’s van deze wereld. En nu dus van Rita Verdonk.
Als je persconfentie alleen nog wordt bijgewoond door mensen van beneden de vijfentwintig, mensen zonder Jan Zanbergen-look, dan weet je het zeker. Dan ben je politiek dood. Want die stukjes gaan meestal niet naar de krant, maar naar een docent ergens op een hogeschool in Zwolle of Alkmaar. Om beoordeeld te worden met een zes of een krappe zeven. Behalve als je jezelf flink belachelijk maakt, dan krijg je een paar regels ergens tussen de berichten over dierenmishandeling en brand in een aanleunwoning.
‘Wij sturen altijd wel een stagiair naar die Hilbrand Nawijn-types, omdat je er gewoon bij wilt zijn als zo’n gek opeens de Holocaust ontkent, of de doodstraf opnieuw wil invoeren. Kleine kans, maar altijd leuk een hoekje op de binnenlandpagina. En om die stagevergoeding hoef je het niet te laten’, biechtte de bevriende journalist van BNR op.
Een paar regels op de binnenlandpagina zal er voor Rita nog wel in zitten, als ze iets geks, iets heel erg geks, zegt. Dat alle inwoners van Nederland een dienstplicht als vrachtwagenchauffeur moeten vervullen bijvoorbeeld, snor incluis, om meer begrip te krijgen voor haar achterban. Of dat iedereen die geen respect heeft voor vastgoedhandelaren een gek hoedje op moet, alleen op maandag als eerste waarschuwing. En ook Xandra Schutte door het leven moet met de Jan Zandbergen-look, omdat ze niet recht door zee is.
Die stagiaires tikken het toch wel op. Als ik Rita was zou ik het er nog maar even van nemen.